ΑΓΡΑΦΑ

Άγραφα

Γράφει: Ο Λάμπρος Γριβέλλας τ. Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Συνοπτική ιστορική ανασκόπηση.

Ο ορεινός όγκος της ΝΑ Πίνδου, τα Άγραφα, γεωγραφικά ενώνει την δυτική με την Κεντρική Ελλάδα και τη Θεσσαλία και μορφολογικά αρχίζει από τα ήρεμα Θεσσαλικά ριζοβούνια και με δαντελωτές διακυμάνσεις και συμμετρικές καμπύλες ανεβαίνει στις περήφανες Αγραφιώτικες βουνοκορφές και καταλήγει στον Αχελώο.

Οι λόφοι, οι χαράδρες και τα κορφοβούνια, όλα ντυμένα με την πλούσια χλωρίδα της ελληνικής φύσης, φιλοξενούν σπάνια θηράματα, την πετροπέρδικα, τον κότσυφα, τον λαγό, τον αγριόχοιρο, κλπ. Την ομορφιά του τοπίου συμπληρώνει η τεχνητή λίμνη Νικολάου Πλαστήρα που λικνίζεται φιλάρεσκα στο οροπέδιο της Νεβρόπολης ανάμεσα ουρανού και γης. Στις πλαγιές των βουνών και σε όμορφα οροπέδια είναι χτισμένα τα Αγραφιώτικα χωριά, που γνώρισαν μεγάλη άνθιση κατά την εποχή της τουρκοκρατίας (1650 – 1750 μ.χ) όταν μαζί με την Μάνη, τα Σφακιά και το Σούλι αποτελούσαν τα προπύργια του Ελληνισμού. Τα Άγραφα διαιρούνται σε δύο μεγάλα τμήματα.

Τα Ευρυτανικά και τα Θεσσαλικά Άγραφα. Τα πρώτα ελευθερώθηκαν μετά την επανάσταση του 1821, ενώ τα Θεσσαλικά Άγραφα παρέμειναν στον τουρκικό ζυγό άλλα 50 χρόνια (1830 – 1881). Τα Θεσσαλικά Άγραφα υπάγονται διοικητικά στον νομό Καρδίτσας. Μέχρι το 1912 διαιρούνταν σε 7 δήμους: Ιτάμου (πρώην Ζογλώπι), Νεβροπόλεως (πρώην Μεσενικόλας), Μενελαίδος (πρώην Ρεντίνα), Ταμασίου (πρώην Δρανίστα), Ιθώμης (πρώην Φανάρι), Γόμφων (πρώην Μουζάκι) και Αργιθέας (πρώην Κουμπουριανά).

Τα Ευρυτανικά Άγραφα συγκροτούνταν από 5 δήμους: Αγραίων (πρώην Κεράσοβο), Αγράφων (πρώην Άγραφα), Απεραντίων (πρώην Γρανίτσα), Δολόπων (πρώην Καροπλέσι) και Κτημένων (πρώην Φουρνά).

Σήμερα τα χωριά του τέως δήμου Δολόπων υπάγονται διοικητικά στο νομό Καρδίτσας. Συνολικά τα Θεσσαλικά Άγραφα συγκροτούνται από 73 χωριά και τα Ευρυτανικά από 41.

Η ιστορία των Αγράφων είναι πανάρχαια

Από το 1500 π.χ. μέχρι το 27 π.χ. κατοικούνταν από τους Δόλοπες και τους Αθαμάνες οι οποίοι ανέπτυξαν το δικό τους πολιτισμό. Στα κατοπινά χρόνια αναμειγνύονται στις διαμάχες μεταξύ Μακεδόνων και Ρωμαίων και κατά το Μεσαίωνα κατακλύζονται από κύματα βόρειων λαών: Σλάβων, Αλβανών,Βλάχων, κ.α.

Την εποχή της τουρκοκρατίας τα Άγραφα αποτελούν το προκεχωρημένο φυλάκιο του Ελληνισμού. Με την συνθήκη αυτονομίας τους (1525) αναπτύσσουν σχολεία και ανώτερες Σχολές, (Ελληνομουσείο Αγράφων) προσελκύουν διάσημους λόγιους της εποχής (Γιανούλης ο Αιτωλός, Αναστάσιος Γόρδιος, Κοσμάς ο Αιτωλός, κ.α.) εκτρέφουν την κλεφτουριά, προετοιμάζουν την επανάσταση και παίρνουν μέρος σ’ αυτήν.

Μετά το 1832 και μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) λαβαίνουν μέρος σε τρία επαναστατικά κινήματα (1854, 1866-69 και 1878). Κατά την Γερμανοϊταλική κατοχή (1941 – 1944) τα Άγραφα αποτελούν την ψυχή της Αντίστασης. Στο έδαφός τους συγκροτούνται τα αντάρτικα σώματα του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, φιλοξενούν την επαναστατική κυβέρνηση του βουνού  (ΠΕΕΑ) και διαθέτουν συμμαχικό αεροδρόμιο στη Νεβρόπολη το μοναδικό σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη.

Μάστιγα των Αγραφιώτικων χωριών αποτέλεσε η μετανάστευση η οποία απογύμνωσε την περιοχή από το ενεργό ανθρώπινο δυναμικό της και μετέβαλλε τον τόπο σε χώρα γερόντων. Σήμερα καταβάλλονται απεγνωσμένες προσπάθειες από τις Αγραφιώτικες κοινότητες, τους Αναπτυξιακούς Συνδέσμους και την Ένωση Αγραφιώτικων Χωριών του νομού Καρδίτσας να δημιουργηθεί μία καλή υποδομή για οικονομική ανάπτυξη, κυρίως προς την κατεύθυνση του τουρισμού, της οικοτεχνίας και της πρωτογενούς παραγωγής.

Ήδη έχουν γίνει αρκετά βήματα. Η περιοχή απέκτησε ξενώνες, εστιατόρια, ύδρευση, ηλεκτρισμό, τηλέφωνα και ένα αρκετά καλό οδικό δίκτυο. Απομένουν όμως πολλά ακόμη. Να ολοκληρωθεί το οδικό δίκτυο, να αναδειχθεί ο λαϊκός πολιτισμός και η λαϊκή τέχνη, να συντηρηθούν και να γίνουν επισκέψιμα τα ανεκτίμητα θρησκευτικά μνημεία των Αγράφων. Να γίνουν όλα εκείνα που θα συγκρατήσουν τους νέους στον τόπο τους.